مینا زکیپور؛ محمد طالعی؛ قاسم جوادی
دوره 10، شماره 1 ، شهریور 1397، ، صفحه 41-56
چکیده
سیلاب یکی از شایعترین و مخربترین وقایع طبیعی در جهان است. بشر همواره، بهدنبال جلوگیری از وقوع سیلاب، از روشهایی مانند احداث خاکریزها استفاده کرده است که در زمرة روشهای مبتنیبر رویکرد مقاومتیاند. با اینکه زمان و مکان وقوع سیل، دبی طراحی، مقاومت سازهها، رفتار فیزیکی رودخانه و چنین مواردی دارای قطعیت نیست؛ راهکارهای ...
بیشتر
سیلاب یکی از شایعترین و مخربترین وقایع طبیعی در جهان است. بشر همواره، بهدنبال جلوگیری از وقوع سیلاب، از روشهایی مانند احداث خاکریزها استفاده کرده است که در زمرة روشهای مبتنیبر رویکرد مقاومتیاند. با اینکه زمان و مکان وقوع سیل، دبی طراحی، مقاومت سازهها، رفتار فیزیکی رودخانه و چنین مواردی دارای قطعیت نیست؛ راهکارهای مقاومتی روش مناسبی برای مقابله با سیل محسوب نمیشوند. برای نمونه، درصورت رخداد سیلی با دبی بیشتر از دبی طراحی خاکریز، نه تنها سیل باعث نابودی سازة خاکریز میشود بلکه آبگرفتگی، خسارات مالی و تلفات جانی پیشبینینشدهای بهبار خواهد آمد. در رویکرد انعطافپذیر با استفاده از برنامهریزی مکانی و طرحهای سازهای و غیرسازهای، آمادگی لازم فراهم میشود تا سیستم سیلدیده به شرایط پایدار بازگردد. هدف تحقیق حاضر بررسی قابلیتهای رویکرد انعطافپذیر در مسئلة مدیریت ریسک سیلاب و مقایسة نتایج آن با رویکرد مقاومتی است. برای تحقق این هدف، از تلفیق سیستم اطلاعات مکانی و دانش مهندسی و مدیریت سیل استفاده شده است. مطالعة موردی روی محدودهای از رودخانة قزلاوزن، واقع در حوضة ماهنشان، انجام شده که پیدرپی شاهد سیلاب بوده و راهکارهای مقاومتی، برای جلوگیری از وقوع سیل، کارساز نبودهاند. به این منظور، راهبردهای گوناگون مدیریتی شامل راهبردهای مقاومتی (احداث خاکریز)، انعطافپذیر سازهای (کشت دیم) و غیرسازهای (هشدار سیل و بیمة سیل) مطرح شدهاند. برای برآورد عملکرد مناسب هر راهبرد، مقادیر شاخصهای انعطافپذیری شامل دامنة عکسالعمل، تدریج و نرخ بازیابی، برای سیلابهایی با دورههای بازگشت 25، 50 و 100 ساله، محاسبه شدهاند. بهمنظور پهنهبندی سیلاب و بررسی راهبردهای پیشنهادی، سه دسته اطلاعات شامل شرایط هندسی، شرایط اولیه و شرایط مرزی یا حدی مورد نیاز است. شرایط هندسی ازجمله شیب مسیر رودخانه، شکل مقاطع، محل و ارتفاع خاکریزها با استفاده از نقشة رقوم ارتفاعی، ازطریق الحاقی HEC GeoRAS در محیط ArcGIS، بهدست آمده است. شرایط اولیه و شرایط مرزی جزء اطلاعات ورودی مدل هیدرولیکی است که از آبخیزداری حوضة مورد مطالعه دریافت شده است. برای مدلسازی هیدرولیکی، نرمافزارHEC RAS بهکار رفته است. پس از مدلسازی هیدرولیکی برای محاسبة شاخصهای انعطافپذیری، نتایج حاصل از پهنهبندی سیلاب در مدل هیدرولیکی با لایههای اطلاعاتی مربوط به مناطق مسکونی، راههای ارتباطی، سازههای احداثشده و زمینهای زراعی در محیط سیستم اطلاعات مکانی تلفیق شدند. درنهایت، پس از محاسبة شاخصهای انعطافپذیری بهمنزلة معیار مقایسة راهبردها، بهمنظور اولویتبندی آنها، از روش آنتروپی برای وزندهی به معیارها (شاخصهای انعطافپذیری) و از روش TOPSIS برای اولویتبندی راهبردها استفاده شده است. مطابق نتایج، مشاهده شد که راهبرد کشت دیم، همزمان با هشدار سیل و بیمة سیل، راهکاری انعطافپذیر است که، بهمنزلة بهترین استراتژی منتخب، بر روشهای مقاومتی برتری دارد.