ارزیابی بهینة گسترش فیزیکی شهر زنجان با استفاده از سیستم‌های اطلاعات مکانی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده‌ی علوم زمین، دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه‌ی زنجان

2 کارشناس ارشد شهرسازی

چکیده

توسعة روزافزون شهر و رشد بی‌رویة جمعیت شهری منجر به گسترش مهارنشدنی ساختار فضایی شهرها شده است. این مسئله لزوم هدایت آگاهانه، ساماندهی و آمایش سرزمین را دوچندان کرده است. شهر زنجان، با توجه به محدودیت‌های فیزیکی و زیست‌محیطی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق درمورد توسعة شهری است. هدف تحقیق حاضر تعیین جهت بهینة گسترش شهر، با درنظرگرفتن معیارهای توسعة آتی است. برای تعیین زمین‌های مناسب برای توسعة بهینة آتی، از مجموعة دَه معیار در قالب عوامل زیست‌محیطی، فیزیکی و اجتماعی استفاده شد. به‌منظور تجزیه و تحلیل معیارهای منتخب پژوهش، با استفاده از دیدگاه‌های کارشناسان مربوط به حوزة بحث و با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)، این معیارها ارزش‌گذاری شدند. در ادامه، با اوزان به‌دست‌آمده در قالب تحلیل‌های مکانی در محیط، سیستم‌های اطلاعات مکانی بر معیارها اعمال شد. در پایان، با به‌کارگیری روش تاپسیس (TOPSIS) به‌منزلة روش تصمیم‌گیری چندمعیاره، اولویت اراضی مناسب توسعة شهر در محدودة قانونی به‌دست آمد. نتایج بیانگر آن است که مناسب‌ترین مکان‌ها برای گسترش آتی شهر، نخست، زمین‌های شمال‌شرق و شرقی و در اولویت دوم، زمین‌های شمال‌غرب است. همچنین، 15٪ گسترش از سال 2005 در زمین‌های نامطلوب بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Urban Land Use Allocation Using MCDMs and GIS, Case Study: Zanjan City

نویسندگان [English]

  • Z Masoumi 1
  • M Amiraslani 2
  • A Rezaee 1
1 Assistant Prof., Faculty of Earth Sciences, University of Advanced Studies in Basic Sciences, Zanjan, Iran
2 M.Sc. in Urban Design
چکیده [English]

City Development and its direction is always a potential problem in urban planning. In modeling this phenomenon, variety of criteria are involved, directly and indirectly. So it is assumed as a complex Multi-Criteria Decision Making problem. There is a wide range of rigorous methodology to analyze these types of problems. TOPSIS method is an appropriate approach to deal with MCDMs. This model accounts for the distance between each solution with ideal solution. In this research, the most appropriate direction of Zanjan city deployment is investigated considering economic, environmental, physical and climatically parameters employing TOPSIS method. The results illustrate that the eastern and north-western spaces are more suitable to city development. In contrast, the southern and northern parts are not primarily suitable in this case. It is notably to mention that 15% of city development since 2005 has been accrued in inappropriate areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • City development
  • Optimum direction of development
  • Geospatial Information System
  • TOPSIS

مراجع

  1. آرمانشهر، 1382، بازنگری طرح تفضیلی شهر زنجان: مطالعات محیطی زنجان.
  2. ابراهیم‌زاده، ع.، 1386، مدل تحلیلی در ساماندهی فضاهای ناحیه‌ای- مورد مطالعه: ناحیة سنگان خاش، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 59، صص. 53-35.
  3. احمدپور، ا.، فرهادی، ا.، قربانی، ر.، 1395، تعیین مناطق بهینه به‌منظور توسعۀ شهرها و شهرک‌های جدید با به‌‌کارگیری مدل‌های کارآمد )مورد مطالعه: استان تهران(، آمایش سرزمین، دورة 8، شمارة 2، صص. 363-331.
  4. اصغرپور، م.ج.، 1387، تصمیم‌گیری چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم.
  5. بمانیان، م.ر.، محمودنژاد، ه.، 1387، نظریه‌های توسعة کالبدی شهر، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، چاپ اول، تهران.
  6. پری زنگنه، ع.ح.، شوقی، م.، زمانی، ع.ع.، خسروی، ی.، 1393، مطالعة پتانسیل آلودگی آبخوان آب شرب زنجان با مدل دراستیک و سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، همایش ملی آب، انسان و زمین، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
  7. پوراحمد، ا.، شمائی، ع.، 1384، نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.
  8. ثبوتی، ف.، قدس، ع.ر.، 1386، شناسایی گسل‌های فعال استان زنجان، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایة زنجان.
  9. حبیبی، ک.، پوراحمد، ا.، مشکینی، ا.، 1387، از زنگان تا زنجان، انتشارات دانشگاه زنجان، چاپ اول، زنجان.
  10. حسینی، ه.، امیر، ک.، صفاری، ا.، عزت‌الله، ق.، بهشتی جاوید، ا.، 1390، ارزیابی و مکانیابی جهات توسعة فیزیکی شهری با مدل منطق فازی؛ نمونة موردی: شهر دیواندره، فصلنامة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 19، شمارة 23، صص. 83-63.
  11. حسین اف، ف.ام،۱۳۸۲. برنامه ریزی و ساخت شهرهای کوچک، ترجمه غلامرضا خسرویان، چاپ اول، تبریز، نشر فروزنش.
  12. رهنما، م.ر.، و عباس‌زاده، غ.ر.، 1387، اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول، مشهد.
  13. رهنمایی، م.ت.، 1369، مجموعه‌های مباحث و روش‌های شهرسازی (جغرافیا)، وزارت مسکن و شهرسازی.
  14. زنگی آبادی، ع.، نسترن، م.، کمالی باغراهی، ا.، ۱۳۹۴، تحلیل روند و توسعه‌ی فیزیکی-کالبدی شهر کرمان از پیدایش تا کنون، نشریه مطالعات نواحی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال دوم، شماره ۴، پیاپی ۵، صص. ۲۳-۴۲.
  15. شیعه، ا.، 1379، کارگاه برنامه‌ریزی شهری (رشتة جغرافیا)، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
  16. غضبان، ف.، 1381، زمین‌شناسی زیست‌محیطی، دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.
  17. کارآموز، م.، احمدی، آ.، فلاحی، م.، 1385، مهندسی سیستم، انتشارات دانشگاه صنعتی، چاپ اول، تهران.
  18. قرخلو، م.، داودی، م.، زندوی، س.م.، جرجانی، ع.، 1390، مکان‌یابی مناطق بهینة توسعة فیزیکی شهر بابلسر برمبنای معیارهای طبیعی، مجلة جغرافیا و توسعه، شمارة 23، صص. 122-99.
  19. قدسی‌پور، ح.، 1384، فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی AHP، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، مرکز انتشارات امیرکبیر.
  20. مجرد، ف.، حسینی‌فر، س.، 1391، مکانیابی نواحی مساعد برای توسعة فیزیکی کلانشهر تهران برمبنای عناصر اقلیمی و جغرافیایی، فصلنامة جفرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شمارة 3 ،‌ اصفهان، صص. 42-23.
  21. مهدی‌زاده، ج.، پیرزاده نهوجی، ح.، امیری، م.، جهانشاهی، م.ح.، 1385، برنامه‌ریزی راهبردی توسعة شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران)، شرکت طرح و نقش سیما، چاپ دوم، تهران.
  22. Aller, L., Bennet, T., Lehr, H.J., Petty, Jr. & Hackett, G., 1987, DRASTIC; A Standardized System for Evaluating Groundwater Pollution Potential Using Hydrogeologic Settings, U.S. Environmental Protection Agency, Washington, D.C., EPA/600/2-85/018, P. 622.
  23. Bathrellos, G.D., Gaki-Papanastassiou, K., Skilodimou, H.D., Papanastassiou, D. & Chousianitis, K.G., 2011, Potential Suitability for Urban Planning and Industry Development Using Natural Hazard Maps and Geological–Geo-morphological Parameters, Environmental Earth Science, Vol. 66, Issue 2, PP. 537-548.
  24. Cao, K., Batty, M., Huang, B., Liu, Y., Yu, L. & Chen, J., 2011, Spatial Multi-Objective Land Use Optimization: Extensions to the Non-Dominated Sorting Genetic Algorithm-II, International Journal of Geographical Information Sciences, Vol. 25, Issue 12, PP. 1949-1969.
  25. Colson, C. & Kochetkov, Y., 1983, Theory and Practice of Multiple-Criteria Decision Making, North-Holand Publishing Company.
  26. Effat, H. & Hegazy, M. , 2013, A Multidisciplinary Approach to Mapping Potential Urban Development Zones in Sinai Peninsula, Egypt Using Remote Sensing and GIS , Journal of Geographical Information System, Vol. 5, PP. 567-583.
  27. FAO (Food and Agricultural Organization of the United Nations) 1996. Guidelines for Land-use Planning. Rome, Italy, FAO Development Series Report No. 1
  28. Hwang, C.L. & Yoon, K.P., 1981, Multiple Attribute Decision-Making: Methods and Applications: A State-of-the Art Survey, Springer, Berlin.
  29. Mohajeri, M., 2007, Location of Multi-Platform Support and Crisis Management after Earth Quack with GIS; Case Study:7th Region, Master of science thesis, University of Tehran, 2007.
  30. Masoumi, Z., Maleki, J., Mesgari, M. & Mansourian, A., 2017, Using an Evolutionary Algorithm in Multiobjective Geographic Analysis for Land Use Allocation and Decision Supporting, Geographical Analysis, Vol. 49, Issue 1, PP. 58-83.
  31. Park, S., Jeon, S., Kim, S. & Choi, Ch., 2011, Prediction and Comparison of Urban Growth by Land Suitability Index Mapping Using GIS and RS in South Korea, Journal of landscape and Urban Planning, Vol. 99, Issue 2, PP. 104-114.
  32. Phua M-H and Minowa M 2007, A GIS-based multi-criteria decision making approach to forest conservation planning at a landscape scale: A case study in the Kinabalu Area, Sabah, Malaysia. Landscape and UrbanPlanning 71: 207–22
  33. Saaty, T., 2008, Decision Making with the Analytic Hierarchy Process, International Journal of Services Sciences, Vol. 1, PP. 83-97.
  34. Shen L Y, Ochoa J J, Shah M N, and Zhang X 2011 The application of urban sustainability indicators: A comparison between various practices. Habitat International, 29-17: 35.
  35. Turk E and Celik H M 2013, Impacts of planners’ different viewpoints on optimum land-use allocation European Planning Studies, 21: 1937–57
  36. Ullah, KM. & Mansourian, A., 2016, Evaluation of Land Suitability for Urban Land-Use Planning: Case Study Dhaka City, Transactions in GIS, Vol. 20, Issue 1, PP. 20-37.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار