تأثیر روند رشد و توسعه شهری بر ساختار شبکه اکولوژیک با رویکرد تاب‌آوری و سیمای سرزمین (مورد مطالعه شهر همدان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده برنامه‌ریزی محیط زیست، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استادیار گروه برنامه‌ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 استادیار گروه عمران دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

با افزایش روزافزون جمعیت در شهرها، مدیریت توسعه شهری امری اجتناب ناپذیر است. شهر، متشکل از سیستم‌های باز و زنده و تلفیقی از سیستم‌های اجتماعی- اکولوژیکی است که روند شتاب زده توسعه شهری موجب تغییر کاربری زمین و در نتیجه آسیب رسیدن به ساختار، عملکرد و فرآیندهای اکولوژیکی می‌شود. در این میان، بهره‌گیری از دانش اکولوژی با رویکرد سیمای سرزمین و تاب‌آوری می‌تواند به تحلیل وضعیت موجود و یافتن راه‌حل‌های بهینه کمک کند. تاب‌آوری در الگوی ساختار طبیعی شبکه اکولوژیک به میزان وسعت و پیوستگی لکه‌های سبز بستگی دارد. به همین دلیل، برای رسیدن به هدف اصلی این پژوهش که ارزیابی ساختار شبکه اکولوژیک در روند توسعه شهری با رویکرد تاب‌آوری است، به بررسی روند تغییر پوشش گیاهی در فاصله سال‌های 1982 تا 2015 در شهر همدان پرداخته شد. در این مطالعه، چارچوب مفهومی برگرفته از دانش اکولوژی، نظریه‌های تاب‌آوری و با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و تکنیک‌های سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS شکل گرفت تا بتوان مناطق حساس زیستی نسبت به تغییرات و ساخت و سازهای شهری در برنامه‌ریزی‌های آتی توسعه شهر را مشخص و مانع از آسیب رسیدن به اکوسیستم طبیعی شهر و حفظ و ارتقاء منابع زیستی باقیمانده در این سرزمین شد. تصاویر ماهواره‌ای Landsat در سال‌های 1982، 2000 و 2015 با استفاده از نرم‌افزارهای ArcMap, ENVI در چهار طبقه: «کاربری اراضی بایر، زمین ساخته شده، راه‌های ارتباطی و پوشش گیاهی» به روش نظارت شده بیشترین شباهت، کلاس‌بندی شدند. پس از تحلیل این نقشه‌ها به منظور یافتن نوع تغییرات در کاربری اراضی، با استفاده از نرم افزار TerrSetنقشه‌ها مورد پردازش و تحلیل قرار گرفت و سه نوع متریک سیمای سرزمین شامل ایجاد شدگی، سست شدگی و جدا شدگی در بین این سال‌ها بررسی شد. نتایج نشان می‌دهد پوشش گیاهی منطقه از 2/2820 هکتار در سال 1982 به 2/1304 هکتار در سال 2015 تقلیل یافته و در مقابل اراضی ساخته شده و راه‌های ارتباطی نیز از 4/606 هکتار در سال 1982 به 2/4274 هکتار در سال 2015 افزایش یافته است که این میزان تغییرات نشان از رشد و گسترش بالای مناطق شهری و کاهش، خرددانگی و انقطاع سطح پوشش گیاهی و در نهایت افول در تاب‌آوری شبکه اکولوژی شهری دارد. در پایان تحقیق، راهبردهایی به منظور ترمیم آسیب های وارده به شبکه طبیعی اکولوژیک شهر همدان و توسعه آن ارائه شد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Impact of Urban Growth and Development Trend on Ecological Network Structure with Resilience and Landscape Approach (Case study of Hamedan)

نویسندگان [English]

  • maryam omidpour 1
  • Romina Sayahnia 2
  • Y Rezaei 3
1 Department of Planning and Designing the Environment,Environmental Sciences Research Institute(ESRI), Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Department of Planning and Designing the Environment,Environmental Sciences Research Institute(ESRI), Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
3 Assistant professor,Civil Engineering Department, Faculty of Engineering, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.
چکیده [English]

Urban development is an inevitable subject due to the increasing population growth in cities. The city consists of open and living systems and a combination of socio-ecological systems. On the one hand, the hurried process of urban growth resulted in the land use change. Subsequently, this manner will damage to the structure, yield, and ecological processes in each city. Meanwhile, the use of ecologic knowledge with the landscape and resilience approaches can help to analyze the present situation and discover the optimal solutions. The resilience in the pattern of the natural structure of the ecological networks depends on the extent and intensity of the green spots. This research was carried out to determine the vegetation changes in Hamadan city between1982 to 2015 to achieve the evaluation of the ecological network structure in the urban development process with a resilience approach. In this study, a conceptual framework derived from ecological knowledge, resilience ideas and the use of modern technologies, such as GIS and RS, was designed to determine the bio-sensitive areas caused by the substructure urban changes. Besides, this study was performed to preserve the remaining biological resources in this area and preventing damage to the natural ecosystem of this city. A series of satellite imagery was classified in four categories such as such as open area, built land, communication paths, vegetation. After the above classification, these maps were processed and analyzed by the TerrSet software and three types of landscape metrics including creating, loosening and separating were reviewed to identify the types of land use changes in these years. The results show that the vegetated area decreased from 2820.2 hectares in 1982 to 1304.2 hectares in 2015 and, on the other hand, built lands and communication paths were degraded from 606.4 hectares in 1982 to 4274.2 hectares in 2015. In general, it can be concluded that this level of change shows a high urban development, decreases in plant vegetation, and its discontinuation so that the above changes have reduced the resilience of the city's ecology network. At the end of the study, numerous strategies were also provided for the restoration of the entire damage in the natural ecological network of Hamadan and its development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable development
  • Urban ecology
  • Resilience approach
  • Use change

مراجع

امیری، م.ج.، سپهرزاد، ب.، عرب، ی. و صالحی، ا.، 1396، ارزیابی تاب‌آوری ساختاری- طبیعی کاربری اراضی شهرها نمونه موردی: منطقه1 تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. سال سی و دوم. شماره اول. بهار.ص124.
پریور، پ. فریادی، ش. صالحی، ا. یاوری، ا، ر. ستوده، ا. 1388، بسط چارچوب ارزیابی راهبردی محیط زیستی طرح‌های توسعه شهری براساس تفکر تاب‌آوری، دو فصلنامه دانشگاه هنر. شماره 11. پاییز و زمستان. ص 155-170.
پریور، پ.، فریادی، ش.، یاوری، ا.ر.، صالحی، ا. و هراتی، پ.، 1392، بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط زیست شهری نمونه موردی: مناطق1و3 شهرداری تهران، فصلنامه محیط شناسی. سال سی و نهم. شماره 1. بهار. ص، 123-132.
حاتمی‌نژاد، ح.، فرهادی‌خواه، ح.، آروین، م. و رحیم‌پور، ن.، 1396، بررسی ابعاد موثر بر تاب‌آوری شهری با استفاده از مدل ساختاری تفسیری (نمونه موردی: شهر اهواز )، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران. دوره هفتم. شماره اول. بهار.
سیاح‌نیا، ر.، مخدوم، م. و فریادی، ش.، 1396، نمایه‌های اکولوژیکی در ارزیابی توان رشد و توسعه شهری، بررسی موردی: کلان‌شهر تهران، فصلنامه علوم محیطی. شماره 1. بهار 1396. ص. 88-77.
محمودزاده، ح.، 1393، ارزیابی و تحلیل اکولوژیک توسعه فضایی کلان‌شهر تبریز، رساله دکتری، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تبریز.208 ص
مختاری، ز. و سیاح نیا، ر.،1396، مبانی مطالعه و کمی سازی ساختار سیمای سرزمین، انتشارات آوای قلم.150 ص.
سیاح نیا، ر و عباس زاده، س.، 1396، مفاهیم تاب آوری در محیط زیست شهری، پانزدهمین همایش ارزیابی اثرات محیط زیست ایران.
مهرفروز. ا.، 1395، ارزیابی میزان پایداری ساختار اکولوژیک شهر سبزوار با تاکید بر رهیافت اکولوژی سیمای سرزمین، دانشکده جغرافیائی علوم محیطی دانشگاه حکیم سبزواری. 196 ص.
میکائیلی. ع. و صادقی بنیس، م.، 1389، شبکه اکولوژیکی شهر تبریز و راهکارهای پیشنهادی برای حفظ و توسعه آن، پژوهش‌های محیط زیست. سال 1. ش 2. ص 43-52.
همتی، م. 2015، تاب‌آوری: بازتاب نظریه آشوب بر منظر اکولوژیک، سومین کنگره بین‌المللی مهندسی عمران، معماری و توسعه شهری. دانشگاه شهید بهشتی. تهران.
هریسچیان. م.، 1396، کاربرد راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط زیست شهری مطالعه موردی: شهرداری منطقه یک تبریز، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز.
 
Ahern, J., 2007, Green infrastructure for cities: The spatial dimension In Cities of the Future: Towards integrated sustainable water and landscape management, Novotny, Vladimir; Breckenridge, Lee; Brown, Paul, Editors, IWA Publishing, London. 265- 283.
Bennett, G. & Wit, P., 2001, The development and application of ecological networks, A review of proposals, plans and programs, IUCN/AID Environment.
Berke, Ph. & Smith, G., 2006, Hazard Mitigation, Planning and Disaster Resiliency, Challenges and Sterategic choice for the 21st century, In sustainable Development and Disaster Resiliency, The Netherlands, IOS press, Amsterdam. pp 1-21.
Blair, R. B., 1996, Land use and avian species diversity along an urban gradient, Ecological Applications, 6 (2), 506–519 pp.
Cook, E.A. & H.N. Vanlier, 1994, Landscape Planning and Ecological Net work, Netherland: Elsevier Science.
Du, X. & Huang, Z. 2018, Ecological and environmental effects of land use change in rapid urbanization: The case of Hangzhou, China, Ecological Indicators 81, 243–251.
Forman, R. T. T., 2008, Urban regions ecology and planning beyond the city, Cambridge university press.
Gustafson, E.J., 1998, Quantifying Landscape Spatial Pattern: What Is the State of the Art, Ecosystems, Vol. 1, No. 1. 143 -156 pp.
Hong, w., Guo, r., Su, M. Tang, H., Chen, L. & Hu, W., 2017, Sensitivity evaluation and land-use control of urban ecological corridors: A case study of Shenzhen, China.
Mc.Grandham, G., et al. 2005, Ecosystem and Human Well- being: Current State and Trends, Urban System. Vol 25. Washington . DC. Island press. Pp 795-825.
Meerow, S., newell, J.P, & Stults, M., 2016, Definig Urban resilience: A review Landscape and urban Planning, pp 39-40.
Noss, R.F., 2004, The Conservation of Habitat and Landscape, Landscape and urban planning.
Pang, J., Pan, Y., Liu, Y., Zhao, H. & Wang, Y., 2018, Linking ecological degradation risk to identify ecological security patterns in a rapidly urbanizing landscape, Habitat International 71, 110–124.
Schreiber, K.F., 1987, Connectivity in landscape ecology, International Association of Landscape Ecology, Proceedings of the 2nd International Seminar of the International Association for Landscape Ecology, New York: Endler. Sciences, Journal of Urban Ecosystems. No 4. pp. 5-24.
 
Tjallingii, S.P., 2000, Ecology on the edge: Landscape ecology between town and country, Landscape and Urban Planning, 48 (2000), P 103 – 119, Elsevier.
Turner, B.L.I.I., Lambin, E. & Reenberg, A., 2007, The Emergence of land change science for global environmental change and sustainability Proceedings, Natl. Acad. Sci. U. S. A.104 (52), 20666–20671.
Vanolo, A., 2015, The Fordist city and the creative city: Evolution and resilience in Turin, Italy, City, Culture and Society, 6(3), 69-74.
Wang, J., He, T. & Lin, Y., 2017, Changes in ecological, agricultural, and urban land space in 1984–2012 in China: Land policies and regional social-economical drivers, Habitat International 71, 1–13.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار