علمی - پژوهشی
آذر پویان جم؛ حسن محمودزاده
چکیده
افزایش جمعیت شهرنشین، در پی مهاجرت از روستا‌ها و گاه توسعة ناهماهنگ روستا‌ها و تبدیل آنها به شهر، از عوامل مشکل‌زا در ساختار محیطی کشور‌های درحال‌توسعه محسوب می‌شود. از نتایج آن نیز تغییرات اکولوژیکی، به‌ویژه تخریب مناظر طبیعی و کاهش آنها به‌نفع مناظر انسان‌ساخت و بر‌هم‌خوردن الگوهای مکانی پوشش طبیعی است. هدف از این پژوهش ...
بیشتر
افزایش جمعیت شهرنشین، در پی مهاجرت از روستا‌ها و گاه توسعة ناهماهنگ روستا‌ها و تبدیل آنها به شهر، از عوامل مشکل‌زا در ساختار محیطی کشور‌های درحال‌توسعه محسوب می‌شود. از نتایج آن نیز تغییرات اکولوژیکی، به‌ویژه تخریب مناظر طبیعی و کاهش آنها به‌نفع مناظر انسان‌ساخت و بر‌هم‌خوردن الگوهای مکانی پوشش طبیعی است. هدف از این پژوهش ارزیابی تغییرات اکولوژیکی و تحلیل الگوهای حاکم بر چشم‌اندازهای شهرستان ورزقان، با استفاده از متریک‌های کمّی و کیفی سیمای سرزمین در سال‌های 1363، 1381، 1398 است. ماهیت تحقیق توسعه‌ای‌ـ کاربردی و توصیفی‌ـ تحلیلی است. داده‌ها ازطریق مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی گرد آمد؛ پس از تهیة نقشه‌های پوشش زمین، کشف تغییرات محاسبه شد و متریک‌های کمّی و کیفی سیمای سرزمین، با روش‌های مبتنی‌بر سنجش از دور، اندازه‌گیری شد. نتایج نشان داد بیشترین تغییرات در زمینة کلاس‌های پوشش گیاهی، به‌ویژه در سطح کم‌تراکم و در بازة سال‌های 1381 تا 1398 بوده است که علاوه‌بر کاهش مساحت، شامل افزایش تعداد لکه نیز می‌شود. در این بازه، رشد کلاس بایر و مرتع بیشتر است. همچنین دو متریک کمّی تعداد لکه (NE) و درصد چشم‌انداز (PLand)، از متریک‌های کمّی و شاخص مساحت لکه (Patch Area) و فشردگی لکه (Patch Compactnees) به‌نحو مطلوب‌تری تغییرات و الگوهای حاکم بر سیمای یک سرزمین را نشان می‌دهند.
علمی - پژوهشی
فریده تاری پناه؛ ابوالفضل رنجبرفردوئی؛ عباسعلی ولی؛ مرضیه مکرم
چکیده
یکی از بخش‌های نوین و کم‌سابقه، به‌ویژه در مطالعات داخلی، بررسی کمّی ناهمواری‌هاست. شناخت علمی و کمّی‌گرایانة موقعیت توپوگرافی همواره از مباحثی بوده که در تحقیقات داخلی، چندان به آن توجه نشده است. این مبحث تأثیر بسزایی در تحلیل‌های ژئومورفولوژیک، هیدرولوژی و محیط‌شناسی دارد. وجود انواع لندفرم‌ها و تنوع آنها معمولاً با تغییر ...
بیشتر
یکی از بخش‌های نوین و کم‌سابقه، به‌ویژه در مطالعات داخلی، بررسی کمّی ناهمواری‌هاست. شناخت علمی و کمّی‌گرایانة موقعیت توپوگرافی همواره از مباحثی بوده که در تحقیقات داخلی، چندان به آن توجه نشده است. این مبحث تأثیر بسزایی در تحلیل‌های ژئومورفولوژیک، هیدرولوژی و محیط‌شناسی دارد. وجود انواع لندفرم‌ها و تنوع آنها معمولاً با تغییر شکل و موقعیت زمین کنترل می‌شود؛ بنابراین طبقه‌بندی و شناسایی مناطق گوناگون، با توجه به ویژگی‌های مورفومتری آنها، ضروری است و ازاین‌رو پژوهش حاضر سعی در طبقه‌بندی لندفرم‌ها در منطقة خارستان، واقع در شمال‌غرب استان فارس و عوامل مؤثر در آن دارد. در همین زمینه، در مرحلة اول، از روش شاخص موقعیت توپوگرافی (TPI) به‌منظور طبقه‌بندی لندفرم‌ها و روش کورین برای تعیین کلاس‌های ریسک واقعی فرسایش استفاده شد. همچنین به‌منظور تعیین شاخص تفاضلی نرمال‌شدة پوشش گیاهی (NDVI) از تصاویر ماهوارة لندست 8، مربوط به خرداد 1396، بهره گرفته شد. در مرحلة بعد، رابطة انواع گوناگون لندفرم با فاکتورهای زمینی ارتفاع، شیب، جهت شیب، شاخص خیسی توپوگرافی (TWI)، شاخص ناهمواری زمین (TRI) و NDVI مشخص شد. در مرحلة آخر، وضعیت لندفرم‌های گوناگون در کلاس‌های متفاوت ریسک فرسایش، تعیین شد. نتایج نشان‌دهندة ده گونه لندفرم در منطقة مورد مطالعه بود. بیشترین نوع لندفرم‌ها در منطقة مورد مطالعه، آبراهه و قله‌های مرتفع، به‌ترتیب با مساحت 71/27 و 48/27% بود؛ درصورتی‌که دشت‌های کوچک کمترین مساحت (18/1%) منطقة مورد مطالعه را شامل می‌شد. کلاس‌های لندفرم با شاخص خیسی توپوگرافی در سطح 95% همبستگی معنی‌داری را نشان داد. از نظر توزیع مکانی، بیشترین سطح (71/91%) منطقه را NDVI کلاس 1/0 تا 3/0 دربر می‌گرفت. NDVI بزرگ‌تر از 4/0 در لندفرم‌های آبراهه و دره‌های Uشکل مشاهده شد. ریسک واقعی فرسایش در سه کلاس کم، متوسط و زیاد با مساحت‌های 14/31%، 11/31% و 78/37% طبقه‌بندی شد. در کلاس فرسایش کم، متوسط و زیاد، لندفرم‌های آبراهه و یال‌های مرتفع و قله به‌ترتیب با 44%، 57% و 59% بیشترین سطح را به خود اختصاص دادند.
علمی - پژوهشی
فاطمه کافی؛ الهام یوسفی روبیات؛ فاطمه جهانی شکیب
چکیده
جهان در حال گرم‌شدن است و جمعیت جهان به سکونت در شهرها روی می‌آورند. این دو حقیقت در ظاهر با هم ارتباطی ندارند اما پدیده‌ای به نام «جزیرة حرارتی شهری» این دو را به هم پیوند می‌دهد. UHI یکی از معمول‌ترین پدیده‌های اقلیم شهری است که در آن برخی مناطق شهری، به‌ویژه مراکز شهرها، چند درجه از مناطق اطراف خود گرم‌تر می‌شوند. مطالعة ...
بیشتر
جهان در حال گرم‌شدن است و جمعیت جهان به سکونت در شهرها روی می‌آورند. این دو حقیقت در ظاهر با هم ارتباطی ندارند اما پدیده‌ای به نام «جزیرة حرارتی شهری» این دو را به هم پیوند می‌دهد. UHI یکی از معمول‌ترین پدیده‌های اقلیم شهری است که در آن برخی مناطق شهری، به‌ویژه مراکز شهرها، چند درجه از مناطق اطراف خود گرم‌تر می‌شوند. مطالعة این پدیده و بررسی مکانیسم آن برای برنامه‌ریزی‌های شهری اهمیت بسیار زیادی دارد. در پژوهش حاضر، به‌منظور برآورد LST، از چهار الگوریتم تک‌کانالة لندست، تک‌پنجره، معادلة پلانک و معادلة انتقال تابش در محیط نرم‌افزار QGIS، در بازة زمانی 2000 و 2019 طی فصل‌های تابستان و زمستان در شهر بیرجند استفاده شده و نیز اثر تغییر کاربری در جزیرة حرارتی بررسی شده است. ابتدا دمای سطح زمین در شهر بیرجند، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست، 7 سنجندة +ETM و لندست 8، سنجندة TIRS/OLI طی سال‌های 2000 و 2019 ازطریق چهار روش استخراج شد. به‌منظور بررسی توانایی کلی الگوریتم‌ها در محاسبة دمای سطح زمین، شاخص‌های آماری میانگین خطای مربعات، ضریب ناش‌ـ ساتکلیف، میانگین خطای مطلق و ضریب تعیین به‌کار رفت. نتایج نشان داد که الگوریتم تک‌کانالة لندست، در محاسبة دمای سطح زمین در شهر بیرجند، دقت بیشتری در قیاس با الگوریتم‌های دیگر دارد.
علمی - پژوهشی
زهره صالحی نژاد؛ سیدعلی المدرسی
چکیده
تخلفات ساختمانی، به‌سبب سطح فراگیر و آثار بلندمدت و پایدارشان در نیم‌رخ شهرها، از مهم‌ترین چالش‌های شهرنشینی نوین محسوب می‌شوند. روش‌های رایج و معمول که امروزه در کنترل ساخت‌وسازها استفاده می‌شود، بسیار زمان‌بر و پرهزینه است. هدف اصلی این پژوهش ارائة چارچوبی نوین به‌منظور برآورد سریع و کم‌هزینه، در آشکارسازی و نظارت بر ساخت‌وسازها ...
بیشتر
تخلفات ساختمانی، به‌سبب سطح فراگیر و آثار بلندمدت و پایدارشان در نیم‌رخ شهرها، از مهم‌ترین چالش‌های شهرنشینی نوین محسوب می‌شوند. روش‌های رایج و معمول که امروزه در کنترل ساخت‌وسازها استفاده می‌شود، بسیار زمان‌بر و پرهزینه است. هدف اصلی این پژوهش ارائة چارچوبی نوین به‌منظور برآورد سریع و کم‌هزینه، در آشکارسازی و نظارت بر ساخت‌وسازها و شناسایی ساختمان‌های غیرمجاز شهری، با استفاده از تصاویر ماهوارة سنتینل‌ـ 1 در دورة زمانی 2017 تا 2022 و سیستم‌های اطلاعات مکانی است. بدین‌منظور در مرحلة اول، براساس تحلیل و پردازش در نرم‌افزار SNAP، ضریب پراکنش سیگمانات تصاویر استخراج و به دو طبقة ساختمان و غیرساختمان تفکیک شده و حد آستانة بیشتر از 01/0به‌دست آمده است. سپس، با استفاده از الگوریتم پیکسل‌مبنا، تصویر باینری ساختمان و غیرساختمان به‌صورت صفر و یک تهیه و براساس اختلاف دو تصویر، منطقه‌ای که ساخت‌وساز در آن انجام شده است مشخص شد. پس از آشکارسازی مناطق ساختمانی تغییریافته، با استفاده از الگوریتم‌های طبقه‌بندی حداکثر احتمال و جنگل تصادفی، این مناطق در سه کلاس (ساختمان، در حال ساخت و سایر اراضی) قرار گرفتند و با نقشة برداشت میدانی و پارسل‌های بدون پروانه ارزیابی شدند. نتایج نشان داد تعداد ساختمان‌های بدون پروانه با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال، جنگل تصادفی و برداشت میدانی، به‌ترتیب، 130 و 135 و 48 است؛ همچنین دقت اجرای روش حداکثر احتمال به بیشترین میزان 89/0% و ضریب کاپای 83/0% نسبت‌به روش جنگل تصادفی، با دقت کلی 86/0 و ضریب کاپای 81/0% بوده است.
علمی - پژوهشی
همایون خوشروان؛ پرستو کریمی؛ پیام عالمی صف اول؛ پریسا پورصفری یکرنگ
چکیده
سازه‌های دریایی، مانند بندرها، نقش بسیار مهمی در شدت فرسایش‌پذیری مناطق ساحلی دارند و تأثیر مشترک آنها، با نوسانات سطح تراز آب دریا، سبب جابه‌جایی خطوط ساحلی پیرامون بندرها می‌شود. ارزیابی و مقایسة شدت جابه‌جایی خطوط ساحلی و شدت فرسایش‌پذیری سواحل جنوبی دریای خزر در محدودة بندرهای اصلی شمال ایران (امیرآباد، فریدونکنار، نوشهر، ...
بیشتر
سازه‌های دریایی، مانند بندرها، نقش بسیار مهمی در شدت فرسایش‌پذیری مناطق ساحلی دارند و تأثیر مشترک آنها، با نوسانات سطح تراز آب دریا، سبب جابه‌جایی خطوط ساحلی پیرامون بندرها می‌شود. ارزیابی و مقایسة شدت جابه‌جایی خطوط ساحلی و شدت فرسایش‌پذیری سواحل جنوبی دریای خزر در محدودة بندرهای اصلی شمال ایران (امیرآباد، فریدونکنار، نوشهر، انزلی و آستارا) هدف اصلی این پژوهش است. وضعیت مورفولوژی سواحل، به‌لحاظ ویژگی‌های فرسایشی و رسوب‌گذاری و تنوع لندفرم‌های ساحلی، ازطریق تصاویر ماهواره‌ای لندست مطالعه شد. به‌منظور بررسی میزان تغییرات خطوط ساحلی در بنادر مورد مطالعه طی سال‌های 1374 تا 1400، تغییرات ابجادشده در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی با استفاده از نرم‌افزار آنالیز رقومی خطوط ساحلی (DSAS) محاسبه شد. نتایج نشان می‌دهد که رفتار خطوط سواحل جنوبی دریای خزر در مقابل ساخت سازه‌های بندری و نوسانات سطح تراز آب این دریا متفاوت بوده است و بیشترین میزان جابه‌جایی خط ساحل و مقدار رسوب‌گذاری و فرسایش‌پذیری، به‌ترتیب، به ناحیة ساحلی بندر امیرآباد و آستارا تعلق دارد. سواحل مشرف به بندرهای نوشهر و انزلی رسوب‌گذاری مناسبی داشته‌اند و میزان فرسایش‌پذیری در ساحل فریدونکنار بسیار اندک بوده است. بنادر شمال کشور ایران، همراه با نوسانات سطح تراز آب دریای خزر، در مناطق ساحلی پیرامون تأثیر مستقیم می‌گذارند و مدیریت منابع رسوبی متمرکز در سواحل راهکاری مطمئن برای کاهش میزان فرسایش و استفاده از منابع ماسه‌ای در سواحل آسیب‌دیده است.
علمی - پژوهشی
پری ناز احمدی؛ حسین مصطفوی
چکیده
ازآن‌جاکه تغییر اقلیم یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین تهدیدها برای طبیعت و تنوع زیستی محسوب می‌شود و مدیریت و حفاظت گونه‌ها را دشوار می‌سازد، پیش‌بینی و تعیین تأثیرات آن به بیان راهکارهای مناسب حفاظتی و اتخاذ تصمیمات مدیریتی کمک شایانی خواهد کرد. در مطالعة حاضر، تأثیرات تغییر اقلیم بر پراکنش ماهی بنی (Mesopotamichthys sharpeyi) با استفاده ...
بیشتر
ازآن‌جاکه تغییر اقلیم یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین تهدیدها برای طبیعت و تنوع زیستی محسوب می‌شود و مدیریت و حفاظت گونه‌ها را دشوار می‌سازد، پیش‌بینی و تعیین تأثیرات آن به بیان راهکارهای مناسب حفاظتی و اتخاذ تصمیمات مدیریتی کمک شایانی خواهد کرد. در مطالعة حاضر، تأثیرات تغییر اقلیم بر پراکنش ماهی بنی (Mesopotamichthys sharpeyi) با استفاده از مدل مکسنت (MaxEnt) در محیط نرم‌افزار R پیش‌بینی شد. متغیرهای محیطی به‌کاررفته شامل شیب (Slope)، محدودة سالیانة دما (Temperature Annual Range)، جریان تجمعی (Annual Accumulation)، بارش سالانه (Annual Precipitation)، دمای متوسط سالانه (Annual Mean Temperature) و مساحت حوضة بالادست (Upstream Drainage Area) است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، عملکرد مدل در پیش‌بینی گونه براساس معیار AUC (Area Under the Curve) عالی (989/0) بود. همچنین دمای متوسط سالیانه و شیب، به‌ترتیب، مهم‌ترین متغیرهای محیطی مؤثر در تعیین پراکنش این گونه محسوب می‌شوند. به‌علاوه، دامنة پراکنش این گونه در هر دو سناریوی خوش‌بینانه (RCP 2.6) و بدبینانه (RCP 8.5)، طی 2050 و 2080 میلادی، با کاهش مواجه خواهد شد؛ در نتیجه، به‌منظور حفاظت از این گونه، لازم است مدیران اقدامات مناسب را در زمینة تعدیل تأثیرات تغییرات اقلیمی و کاهش تهدیدهای ناشی از این تأثیرات، شناسایی و عملی کنند.
علمی - پژوهشی
مهران شایگان؛ مرضیه مکرم
چکیده
فعالیت‌های صنعتی و ترافیک شهری منجر به افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهرها می‌شود و این آلودگی سبب افزایش بیماری‌های بسیاری در افراد شده است؛ بنابراین بررسی و مطالعة مناطق آلوده برای مدیریت شهرها مهم است. با توجه به اهمیت موضوع، هدف از این مطالعه بررسی وضعیت آلودگی هوا در کلان‌شهرهای تهران، اصفهان و قم از نظر آلاینده‌های NO2، CO2، ...
بیشتر
فعالیت‌های صنعتی و ترافیک شهری منجر به افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهرها می‌شود و این آلودگی سبب افزایش بیماری‌های بسیاری در افراد شده است؛ بنابراین بررسی و مطالعة مناطق آلوده برای مدیریت شهرها مهم است. با توجه به اهمیت موضوع، هدف از این مطالعه بررسی وضعیت آلودگی هوا در کلان‌شهرهای تهران، اصفهان و قم از نظر آلاینده‌های NO2، CO2، CO، و CH4، پیش از کرونا (2019-2018) و حین کرونا (2021-2020) طی چهار فصل متفاوت سال است. همچنین با استفاده از روش همبستگی پیرسون و شبکه‌های عصبی RBF (شبکة عصبی تابع شعاعی پایه)، ارتباط بین دما و آلاینده‌ها بررسی شد. نتایج این مطالعه نشان داد که در کلان‌شهرهای تهران و اصفهان، میزان آلودگی هوا بیشتر از سایر مناطق است؛ همچنین میزان آلودگی در دوران کرونا در قیاس با پیش از کرونا، کاهش چشمگیری داشته است. افزون‌براینها نتایج حاصل از روش رگرسیون بیان کرد که افزایش دما با میزان آلودگی ارتباط معنی‌داری دارد (R2=0.981)؛ به‌گونه‌ای‌که در مناطق دارای آلودگی، میزان دما هم بیشتر بوده است. نتایج استفاده از روش RBF نیز حاکی از دقت بالای مدل در پیش‌بینی میزان آلودگی هوا بوده است (R2 = 0.85 ، RMSE = 0.08)؛ در نتیجه، این تحقیق بر نیاز به اقدامات جامع به‌منظور کاهش آلودگی هوا، به‌ویژه در مناطق بسیار آلوده، تأکید می‌کند.
